Bonsai, son yıllarda Türkiye’de en çok tercih edilen hediyelik/süs bitkileri arasında yer alıyor. Yüzlerce yıllık bir gelenek olan minyatür ağaç yetiştiriciliğinin iyi bir yatırım fikri olduğunu söyleyebiliriz. Bonsai, her ne kadar Uzak Doğu menşeili bir yöntem olsa da, Avrupa ve ABD’de birçok bonsai fidanlığı, serası bulunuyor. Her ne kadar yetiştirmesi zor olsa da, kâr getirebilecek bir girişim olduğunu söyleyebiliriz.
Bonsai Nedir?
Bonsai, Japonca Bon(tepsi) ve Sai(ağaç) sözcüklerinden oluşan bitişik bir kelimedir. Genellikle zannedilenin aksine, bonsai ayrı bir bitki türü değildir. Hemen hemen her ağaç, özel teknikler kullanılarak minyatür hâline getirilebilir ve bonsai olarak yetiştirilebilir. Bunun için tohumlar üzerinde çalışılması, ağaçların doğru saksılar içinde minyatürleştirilmesi ve bodurlaştırılması gerekir.
Ağaçların boyları türlerine ve yetiştirme tekniklerine göre 3 ile 203 cm arasında değişebilmektedir. Boylarına göre Keshitsubo, Shito, Mamae, Komono, Hachi-uye gibi farklı sınıflara ayrılırlar. Ağacın gelişimini tamamlama süreci genellikle 2 ile 5 yıl arasında değişir.
Bonsainin Kısa Tarihi
Minyatür ağaç yetiştiriciliği Japonya ile bilinse de, bu yöntemin Çin menşeili olduğunu söyleyebiliriz. Geleneğin M.Ö 706 yılında iki kadın tarafından sunulan bir peyzaj manzarasına dayandığı tahmin ediliyor. Çin sarayında uzun süre uygulanan saksı peyzajının Japonya’ya 1200 yıl önce hediye olarak gönderilen bir minyatür sayesinde geçtiği bilinmekte. Ancak bugünkü bonsai yetiştirme tekniklerinin tamamı Japonlar tarafından bulunmuştur.
Bonsai Nasıl Yetiştirilir?
Bonsai tohumları, birçok tarım markette hazır olarak satılmaktadır. Ancak bazı ekipmanlar kullanarak bitki tohumlarını minyatür hâline getirmek mümkün. Tohum ıslahı dışında, sulama ve diğer faaliyetler bonsai yetiştiriciliğinde önemli bir yere sahip.
Sulama
Bonsai yetiştiriciliğinde en zor konulardan biri sulama dengesini korumaktır. Nitekim bonsai yetiştiriciliği toprağın, hatta saksı tabağının düzenli olarak muayenesini gerektirir. Sulamada doz aşımı yapıldığı takdirde kökler çürümeye başlayacak, bu da ağacın zarar görmesine, hatta ölmesine sebep olacaktır. Saksı tabağında biriken su, fazla sulama yapıldığının göstergesidir.
Sulama zamanı toprağın kuruluğundan anlaşılabilir. Toprağın üstündeki 1 cm’lik tabaka kurumaya başladıysa, sulama zamanı gelmiş demektir.
Suyun doğrudan toprağa uygulanmaması faydalı olacaktır. Bunun yerine su sprey şişelerine doldurularak yağmurlama yöntemiyle sulama yapılabilir. Tepeden uygulanan suyun yaprakları ıslatmasına da özen gösterilmelidir. Diğer yandan, her bitkinin farklı bir su ihtiyacı vardır, dolayısıyla su miktarına ağacın ihtiyacına göre karar verilmelidir.
Işık
Her ağacın istediği ışık miktarı farklıdır. Bazı bonsai türleri gölgede yetiştirken, bazılarının yoğun ışık alması gerekir. Nitekim bonsai bir dış mekan bitkisidir. Ancak iç mekanda ve serada da yetiştirilebilmektedir. İç mekanda yetişen bitkilerin sürekli olarak doğal ışık alması gerekir. Bonsai bu bakımdan sera yetiştiriciliğine uygun bir bitkidir.
Isı
Bonsai özellikle gelişme döneminde ısı desteğine ihtiyaç duyan bir bitkidir. Özellikle havaların soğuduğu dönemlerde bitkinin zarar görmesi mümkündür. Bu yüzden bitki yetiştirilen ortamda ani ısı değişimlerine karşı önlem almak gerekir. Dış mekanda yetiştiriliyorsa, toprak ısıtma sistemleri kullanılmalıdır.
Gübreleme
Minyatür ağaçlar yoğun besin takviyesine gereksinim duymaktadırlar. Su içindeki mineral ve tuz miktarı bonsai için yeterli olmayacaktır. Bu yüzden sık sık gübreleme yapılması gerekir. Gübre türü yetiştirilen bitkiye göre değişir.
Türkiye'de Bonsai Yetiştiriciliği
Bonsai, Türkiye’de yeni bir bitki olarak görülebilir. İlk olarak 1990’lı yıllarda ithal edilmeye başlandı. Ancak ilgi ve rağbet görmesi uzun sürmedi. Yetiştiriciliği başta amatör olarak başladıysa da, bugün sera ve tarlalar için çeşitli girişimlerin olduğu biliniyor.
Türkiye’nin ilk bonsai ağacı üretim merkezinin Bolu’da kurulması planlanıyor. Geçtiğimiz aylarda Bolu Belediyesi tarafından yapılan açıklamada, üniversite ile iş birliği hâlinde bir tesis açılmasının planlandığı söylenmişti. 7300 metrekarelik bir alanda inşa edilen Nilüfer ve Bonsai Ağacı Üretim Merkezi bünyesinde, ağaçların üretiminin ve sergisinin yapılması planlanıyor. Ayrıca kentte bonsai ağacı üretim kurslarının açılarak ekonomiye katkı yapılması planlanıyor.
Bonsai Yetiştiriciliği Neden İyi Bir Fikir?
Genellikle hediyelik olarak tercih edilen bonsai, aynı zamanda peyzaj tasarımlarında da kullanılıyor. Japonya’da, ABD’de ve Avrupa ülkelerinde bonsai ağaçları kullanılarak düzenlenmiş parklar, yürüyüş yolları ve bahçeler bulunuyor. Türkiye’de de bu alanda bir rağbetin olduğunu söylemek mümkün. Ayrıca bonsai, tüm dünyada en çok ithal edilen süs bitkileri arasında yer alıyor. Yetiştirmesi uzun sürse de, hem süs bitkisi hem de peyzaj ögesi olarak rağbet gördüğü için iyi bir fikir olduğunu söyleyebiliriz.
Bonsai Yetiştirmek İçin Hangi Hibe ve Kredilerden Yararlanılabilir?
KOSGEB tarafından verilen tarım kredileri süs bitkilerini de kapsıyor. Ayrıca Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) tarafından verilen teşvik kredileriyle de süs bitkisi yetiştiriciliği yapmak mümkün. Eğer istihdam yaratacak ve ekonomiye katkı sağlayacak bir proje üretilirse, devlet tarafından verilen desteklerden yararlanmak zor olmayacaktır.
Diğer yandan bonsaiyi de kapsayan süs bitkileri yetiştiriciliği için il bazında projeler de söz konusu olabiliyor. Yalova’da yürürlüğe konulan yatırımlar buna örnek gösterilebilir. İl Tarım müdürlüğü, Kırsal Kalkınma Yatırımları Destekleme Programı kapsamında süs bitkileri yetiştircilerine 12 milyon lira tutarında hibe sağlamıştı. Süs bitkisi yetiştiriciliğinin ön plana çıktığı illerde bu konuda destek bulmak mümkün olacaktır
